Czym jest aktywne siedzenie? I dlaczego warto.

Zalety aktywnego siedzenia: Rewolucja w terapii i nauce dla dzieci z zaburzeniami SI

W dzisiejszym świecie, gdzie dzieci spędzają coraz więcej czasu w pozycji siedzącej – w szkole, przed komputerem, podczas jedzenia czy odrabiania lekcji – pojęcie aktywnego siedzenia staje się kluczowe, zwłaszcza w kontekście terapii integracji sensorycznej (SI). Tradycyjne krzesło, choć wydaje się stabilne, może być barierą dla dzieci z pewnymi trudnościami sensorycznymi, utrudniając im koncentrację, utrzymanie prawidłowej postawy i efektywne przetwarzanie bodźców. W Praksja.pl wierzymy, że środowisko, w którym dziecko się uczy i bawi, powinno wspierać jego rozwój, a aktywne siedzenie jest jednym z narzędzi, które to umożliwia.

W tym artykule dogłębnie zbadamy, czym jest aktywne siedzenie, dlaczego jest tak korzystne dla dzieci, zwłaszcza tych z zaburzeniami SI, oraz jakie objawy i następstwa mogą wynikać z braku aktywnego wsparcia posturalnego. Przedstawimy konkretne pomoce terapeutyczne dostępne w naszym sklepie, a także zaproponujemy zestaw ćwiczeń i aktywności dla rodziców, które można wprowadzić w warunkach domowych, aby wspierać prawidłowy rozwój i koncentrację ich pociech.

Czym jest aktywne siedzenie i dlaczego jest tak ważne?

Aktywne siedzenie to koncepcja, która zakłada, że siedzenie nie powinno być statyczną, nieruchomą pozycją, lecz dynamicznym procesem, który angażuje mięśnie posturalne i pozwala na ciągłe, drobne ruchy ciała. Zamiast unieruchamiać ciało, aktywne siedzenie stymuluje i wzmacnia głębokie mięśnie tułowia, odpowiedzialne za stabilizację kręgosłupa i utrzymanie prawidłowej postawy.

Tradycyjne siedzenie na twardym krześle często prowadzi do garbięcia się, napięcia mięśniowego i braku ruchu, co jest szczególnie szkodliwe dla dzieci, których układy nerwowy i mięśniowo-szkieletowy wciąż się rozwijają. Dzieci potrzebują ruchu do efektywnego uczenia się i przetwarzania informacji sensorycznych.

Kluczowe korzyści aktywnego siedzenia:

• Wzmocnienie mięśni posturalnych: Dynamiczne podłoże zmusza mięśnie tułowia do ciągłej pracy w celu utrzymania równowagi, co naturalnie je wzmacnia.
• Poprawa równowagi i koordynacji: Ciągłe, drobne korekty pozycji stymulują układ przedsionkowy, odpowiedzialny za równowagę.
• Zwiększona koncentracja i uwaga: Ruch jest naturalnym sposobem na "doenergetyzowanie" układu nerwowego. Dla wielu dzieci, zwłaszcza z ADHD lub zaburzeniami SI, możliwość dyskretnego ruchu podczas siedzenia pozwala lepiej skupić się na zadaniu, zamiast walczyć z potrzebą ruchu.
• Lepsza organizacja sensoryczna: Aktywne siedzenie dostarcza stałych, subtelnych bodźców proprioceptywnych i przedsionkowych, co pomaga mózgowi lepiej przetwarzać i integrować informacje sensoryczne.
• Redukcja napięcia mięśniowego: Zamiast usztywniać ciało, aktywne siedzenie promuje elastyczność i zmniejsza napięcie w karku, plecach i ramionach.
• Zapobieganie wadom postawy: Wzmacnianie mięśni posturalnych i promowanie prawidłowych wzorców ruchowych pomaga w utrzymaniu zdrowego kręgosłupa.
• Zwiększona świadomość ciała: Dziecko lepiej czuje swoje ciało w przestrzeni i ma większą kontrolę nad jego ruchami.

Aktywne siedzenie a Integracja Sensoryczna (SI)

Dla dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej, aktywne siedzenie może być prawdziwą rewolucją. Ich mózgi mają trudności z prawidłowym odbieraniem, organizowaniem i interpretowaniem bodźców z otoczenia i własnego ciała. Aktywne siedzenie adresuje te trudności, oferując stałe wsparcie sensoryczne.

Jak aktywne siedzenie wspiera dzieci z zaburzeniami SI?

1. Dla dzieci z dysfunkcjami układu przedsionkowego (szukających ruchu lub unikających go):

   • Dzieci podwrażliwe przedsionkowo (szukające ruchu): Dla nich statyczne siedzenie jest torturą. Potrzebują ruchu, aby się "obudzić" i skoncentrować. Aktywne podłoże dostarcza im wystarczającej stymulacji przedsionkowej, aby mogły spokojnie usiedzieć i skupić się na zadaniu, zamiast wiercić się, bujać na krześle, czy spadać z niego.
   • Dzieci nadwrażliwe przedsionkowo (unikające ruchu): Mogą początkowo odczuwać dyskomfort na niestabilnym podłożu. Jednak stopniowe wprowadzanie aktywnego siedzenia w kontrolowanych warunkach, z asekuracją i dostosowaniem do ich wrażliwości, może pomóc w desensytyzacji i zwiększeniu tolerancji na ruch, co jest kluczowe dla ich ogólnego funkcjonowania.

2. Dla dzieci z dysfunkcjami układu proprioceptywnego (czucia głębokiego):

   • Ciągłe, drobne ruchy na aktywnym podłożu dostarczają mózgowi stałych informacji proprioceptywnych z mięśni i stawów. To pomaga dziecku lepiej czuć swoje ciało w przestrzeni, zwiększa świadomość posturalną i pomaga w regulacji napięcia mięśniowego. Dla dzieci, które potrzebują intensywnych bodźców proprioceptywnych, aktywne siedzenie może zapewnić im "dawkę" informacji, której potrzebują, aby pozostać zorganizowanymi i skoncentrowanymi.

3. Dla dzieci z trudnościami z koncentracją i ADHD:

   • Często te dzieci nie są w stanie utrzymać uwagi w statycznej pozycji. Potrzeba ruchu jest u nich ogromna. Aktywne siedzenie pozwala im na legalne i dyskretne poruszanie się, co pomaga im lepiej regulować swoje ciało i umysł, kierując energię na zadanie, a nie na powstrzymywanie się od ruchu.

4. Dla dzieci z problemami z postawą i obniżonym napięciem mięśniowym:

   • Aktywne siedzenie wymusza pracę mięśni tułowia, co z czasem prowadzi do ich wzmocnienia. Dziecko uczy się utrzymywać prawidłową, wyprostowaną postawę w naturalny sposób, bez konieczności ciągłego przypominania.

Objawy i możliwe następstwa braku wsparcia posturalnego

Brak odpowiedniego wsparcia, w tym brak aktywnego siedzenia, dla dzieci z trudnościami sensorycznymi może prowadzić do szeregu problemów, które często są mylnie interpretowane jako brak dyscypliny, lenistwo czy problemy z zachowaniem.

Objawy wskazujące na potrzebę aktywnego siedzenia lub wsparcia sensorycznego:

• Nieustanne wiercenie się: Dziecko ciągle zmienia pozycję, buja się na krześle, zsuwa się, ma "mrówki w spodniach".
• Częste spadanie z krzesła: Niska stabilność i kontrola ciała.
• Garbiąca się postawa: Niska świadomość ciała, osłabione mięśnie tułowia.
• Leżenie na stole/biurku: Szukanie podparcia i stabilizacji, objaw zmęczenia mięśni posturalnych.
• Opieranie głowy na rękach: Podobnie jak wyżej, szukanie podparcia.
• Problemy z koncentracją uwagi: Rozpraszanie się, niemożność skupienia się na zadaniu.
• Szybkie męczenie się podczas siedzenia: Dziecko szybko traci energię, potrzebuje przerw.
• Unikanie zadań wymagających siedzenia: Niechęć do rysowania, pisania, jedzenia przy stole.
• Częste zmiany pozycji: Dziecko nie jest w stanie usiedzieć w jednej pozycji przez dłuższy czas.
• "Wędrowanie" po pokoju: Podczas nauki czy jedzenia, dziecko często wstaje i chodzi.
• Niski poziom napięcia mięśniowego: Dziecko jest "wiotkie", ma trudności z utrzymaniem prostej postawy.

Możliwe następstwa długotrwałego braku wsparcia posturalnego:

• Problemy w nauce: Trudności z koncentracją bezpośrednio wpływają na przyswajanie wiedzy. Problemy z utrzymaniem pozycji siedzącej przy biurku utrudniają pisanie, czytanie, wykonywanie zadań. Niestabilna postawa zaburza koordynację wzrokowo-ruchową, niezbędną do efektywnej nauki.
• Wady postawy: Długotrwałe siedzenie w nieprawidłowej pozycji prowadzi do osłabienia mięśni, garbienia się, skrzywień kręgosłupa i innych problemów ortopedycznych.
• Trudności z samooceną i frustracja: Dziecko może czuć się "gorsze" od rówieśników, widząc, że nie jest w stanie usiedzieć spokojnie czy efektywnie pracować. Powoduje to frustrację i unikanie zadań.
• Problemy z zachowaniem: Niepokój ruchowy, trudności z koncentracją mogą być mylnie interpretowane jako nieposłuszeństwo, co prowadzi do konfliktów w domu i szkole.
• Obniżona jakość życia: Brak możliwości efektywnego uczestniczenia w zajęciach szkolnych czy domowych, a także dyskomfort fizyczny, mogą znacząco obniżyć jakość życia dziecka.
• Opóźniony rozwój umiejętności motorycznych: Jeśli dziecko nie ma wystarczającej stabilności tułowia, trudniej mu rozwijać precyzyjne ruchy rąk i nóg.

Pomoce terapeutyczne wspierające aktywne siedzenie (dostępne w Praksja.pl)

W Praksja.pl oferujemy szeroki wybór produktów, które pomogą wprowadzić koncepcję aktywnego siedzenia do codziennego życia dziecka. Wybór odpowiedniej pomocy zależy od indywidualnych potrzeb i preferencji dziecka, a także zaleceń terapeuty SI.

1. Poduszki sensomotoryczne/Dyski sensoryczne:

   • Najpopularniejsze narzędzie do aktywnego siedzenia. To poduszki wypełnione powietrzem, z wypustkami sensorycznymi lub gładkie, które umieszcza się na krześle. Zapewniają niestabilne podłoże, zmuszając mięśnie tułowia do pracy w celu utrzymania równowagi. Wypustki dodatkowo stymulują czucie głębokie. Dostępne są w różnych rozmiarach i kolorach.
   • Zalety: Przenośne, łatwe w użyciu, dyskretne, mogą być używane w szkole, w domu, podczas posiłków.
   • Dla kogo: Idealne dla dzieci wiercących się, szukających ruchu, mających problemy z koncentracją i osłabionymi mięśniami posturalnymi.

2. Piłki gimnastyczne (fitnessowe) / Piłki typu "donut":

   • Duże, dmuchane piłki, które mogą służyć jako alternatywa dla krzesła. Są bardzo dynamiczne i wymagają ciągłej pracy mięśni posturalnych.
   • Zalety: Intensywna stymulacja przedsionkowa i proprioceptywna, wzmocnienie mięśni tułowia, poprawa równowagi.
   • Dla kogo: Dla dzieci potrzebujących dużo ruchu, dobrze sprawdzają się do krótkich sesji pracy, nauki lub zabawy. Piłki dyniowe są bardziej stabilne niż okrągłe, co może być dobrym początkiem.

3. Krzesełka/Taborety balansujące:

   • Specjalnie zaprojektowane krzesła, które posiadają zaokrągloną podstawę, umożliwiając delikatne kołysanie się i balansowanie. Mogą być to np. krzesła bujane o odpowiedniej konstrukcji.
   • Zalety: Stabilniejsza alternatywa dla piłki, ale nadal aktywizująca mięśnie. Często mają ergonomiczny kształt, wspierający prawidłową postawę.
   • Dla kogo: Dla dzieci, które potrzebują ruchu, ale nie są w stanie utrzymać się na piłce, lub dla dłuższych okresów siedzenia.

4. Podkładki żelowe / maty z wypustkami:

   • Mogą być stosowane jako dyskretne źródło stymulacji dotykowej i proprioceptywnej. Umieszczone na krześle, zapewniają dodatkowe wrażenia sensoryczne.
   • Zalety: Dyskretne, łatwe do czyszczenia, mogą być używane wszędzie.
   • Dla kogo: Dla dzieci, które potrzebują dodatkowych bodźców dotykowych do "uświadomienia" sobie swojego ciała.

5. Fidget toys / sensoryczne przedmioty do manipulacji rękami:

   • Choć nie są bezpośrednio do siedzenia, pozwalają na uwalnianie nadmiaru energii i utrzymywanie koncentracji. Jeśli dziecko siedzi aktywnie, ale nadal potrzebuje ruchu dla rąk, fidget toys mogą być uzupełnieniem.
   • Zalety: Pozwalają na dyskretną samoregulację, zmniejszają niepokój.
   • Dla kogo: Dla dzieci z ADHD, ADD, czy dzieci z potrzebą ciągłej manipulacji.

Zestaw ćwiczeń i aktywności dla rodziców – Aktywne siedzenie w praktyce

Wprowadzenie aktywnego siedzenia do codzienności dziecka to proces, który wymaga cierpliwości i kreatywności. Ważne jest, aby to było zabawą, a nie kolejnym obowiązkiem.

Zasady wprowadzania aktywnego siedzenia:

• Stopniowanie: Zacznij od krótkich sesji (5-10 minut) i stopniowo wydłużaj czas.
• Obserwacja: Obserwuj reakcje dziecka. Czy jest bardziej skupione? Czy czuje się komfortowo?
• Wybór: Pozwól dziecku wybrać, na czym chce siedzieć (jeśli masz kilka opcji). Poczucie kontroli zwiększa zaangażowanie.
• Bądź przykładem: Jeśli to możliwe, sami spróbujcie siedzieć aktywnie!

Ćwiczenia i aktywności z wykorzystaniem aktywnego siedzenia:

1. Z Poduszką Sensomotoryczną/Dyskiem Sensorycznym:

• "Balansowy detektyw": Dziecko siedzi na poduszce i próbuje złapać leżące na podłodze "skarby" (małe zabawki, klocki), nie spadając z poduszki. Wymaga to wychylania się i balansowania.
• Rzucanie do celu: Siedząc na poduszce, dziecko rzuca lekką piłeczką lub woreczkiem do celu oddalonego o kilka metrów. Ćwiczy koordynację wzrokowo-ruchową i równowagę tułowia.
• "Piszemy w powietrzu": Dziecko siedzi na poduszce i palcem lub całą ręką rysuje w powietrzu litery, cyfry, kształty.
• "Tańcząca poduszka": Dziecko siedzi na poduszce i próbuje kołysać się na niej w rytm muzyki, bez użycia rąk.
• Zadania na koncentrację: Podczas odrabiania lekcji, rysowania, czy układania puzzli, poproś dziecko, aby usiadło na poduszce. Co jakiś czas sprawdź, czy utrzymuje prostą postawę.

2. Z Piłką Gimnastyczną:

• "Skoki kangura": Dziecko siedzi na piłce i lekko podskakuje. Może trzymać w ręku małą zabawkę i starać się, aby jej nie upuścić.
• "Balansujemy statkiem": Dziecko siedzi na piłce, a Ty delikatnie kołysz piłką na boki, do przodu i do tyłu, naśladując kołysanie statku. Możesz dołożyć historię o burzy na morzu.
• "Rzucamy do kosza": Dziecko siedzi na piłce i rzuca lekkie piłki do kosza na śmieci lub pudełka.
• Toczenie na brzuchu: Dziecko leży na brzuchu na piłce, a Ty toczysz piłkę do przodu i do tyłu. Dziecko musi wspierać się na rękach. Świetne na wzmocnienie tułowia i propriocepcję.
• Siedzenie podczas oglądania bajki: Jeśli dziecko jest w stanie, pozwól mu na krótką chwilę usiąść na piłce podczas oglądania ulubionej bajki.

3. Aktywności wspierające postawę i stabilizację tułowia (bez specjalistycznych sprzętów):

• Siedzenie "po turecku": Wzmacnia mięśnie tułowia i poprawia elastyczność bioder.
• Siedzenie na podłodze z plecami przy ścianie: Pomaga w utrzymaniu prostej postawy, wspierając mięśnie posturalne.
• "Mostek": Dziecko leży na plecach, zgina kolana i unosi biodra do góry, tworząc "mostek". Wzmacnia mięśnie brzucha i pleców.
• "Superbohater": Dziecko leży na brzuchu, unosi jednocześnie głowę, ręce i nogi, naśladując lot superbohatera. Wzmacnia mięśnie grzbietu.
• Czołganie się i raczkowanie: Aktywności, które naturalnie wzmacniają mięśnie głębokie tułowia.
• Zabawy z podnoszeniem przedmiotów: Podnoszenie (bezpiecznych!) przedmiotów z podłogi, przenoszenie ich, angażuje mięśnie tułowia.

Kiedy szukać pomocy specjalisty?

Jeśli aktywne siedzenie wydaje się być dla Twojego dziecka zbyt trudne, a objawy utrzymują się i wpływają na jego codzienne funkcjonowanie, naukę czy samopoczucie, warto skonsultować się ze specjalistą.

Kto może pomóc?

• Terapeuta Integracji Sensorycznej (SI): Przeprowadzi dokładną diagnozę, oceni przyczyny trudności i zaproponuje indywidualny plan terapii. Pomoże dobrać odpowiednie pomoce terapeutyczne i nauczy, jak z nich korzystać.
• Fizjoterapeuta: Może pomóc w ocenie napięcia mięśniowego, wzorców ruchowych i zaproponować ćwiczenia wzmacniające.
• Pedagog specjalny/psycholog dziecięcy: W przypadku trudności z koncentracją i zachowaniem.
• Lekarz (pediatra, neurolog dziecięcy): W celu wykluczenia innych przyczyn problemów.

Pamiętaj, że sklep Praksja.pl to nie tylko miejsce, gdzie znajdziesz wysokiej jakości pomoce terapeutyczne, ale także źródło wiedzy i wsparcia. Chętnie doradzimy w wyborze odpowiednich produktów, które pomogą Twojemu dziecku rozwijać się w pełni jego potencjału.

Podsumowanie

Aktywne siedzenie to znacznie więcej niż modny trend – to świadome podejście do rozwoju dziecka, które uznaje potrzebę ruchu i sensorycznej stymulacji. Dla dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej może to być klucz do lepszej koncentracji, stabilniejszej postawy i większej pewności siebie. Wprowadzenie prostych zmian w domowym środowisku, wsparte odpowiednimi pomocami terapeutycznymi, może przynieść spektakularne efekty. Daj swojemu dziecku szansę na dynamiczny rozwój – dosłownie i w przenośni!

Bibliografia

1. Ayres, A. J. (2002). Integracja sensoryczna i dziecko. Wydawnictwo Harmonia. (Podstawowa pozycja do zrozumienia teorii SI).
2. Maas, V. F. (1998). Uczenie się przez zmysły. Wprowadzenie do teorii i praktyki integracji sensorycznej. WSiP. (Przystępne wyjaśnienie koncepcji SI).
3. Kranowitz, C. S. (2003). Nie-zgrane dziecko: Zaburzenia przetwarzania sensorycznego – diagnoza i postępowanie. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. (Praktyczny poradnik dla rodziców, w tym o znaczeniu ruchu i postawy).
4. Biel, L., & Peske, N. (2010). Raising a Sensory Smart Child: The Definitive Handbook for Parents and Professionals. Penguin. (Rozdziały poświęcone strategiom wspierającym organizację sensoryczną, w tym aktywnościom posturalnym).
5. Fisher, A. G., Murray, E. A., & Bundy, A. C. (1991). Sensory Integration: Theory and Practice. F.A. Davis Company. (Kompleksowe omówienie teorii i praktyki SI, w tym roli układu przedsionkowego i proprioceptywnego w postawie).
6. Schaaf, R. C., & Mailloux, Z. (2015). Sensory Integration Therapy: From the Frames of Reference to the Frames of Mind. SLACK Incorporated. (Współczesne spojrzenie na terapię SI, podkreślające znaczenie aktywności posturalnych).
7. Lane, S. J. (2005). Sensory Integration: A Review of the Research and Practice Implications. Journal of Pediatric Occupational Therapy, 19(4), 289-301. (Artykuł naukowy omawiający dowody na skuteczność SI, w tym w zakresie poprawy funkcji posturalnych).
8. Myer, R. (2008). The Out-of-Sync Child Has Fun: Activities for Kids with Sensory Integration Dysfunction. Perigee Trade. (Praktyczne ćwiczenia i zabawy sensoryczne, z których wiele wspiera aktywne siedzenie i postawę).