Kiedy warto udać się do terapeuty integracji sensorycznej?

Integracja sensoryczna (SI) to kluczowy proces neurologiczny, który pozwala mózgowi organizować i interpretować bodźce z otoczenia oraz ciała. Gdy działa prawidłowo, umożliwia płynne reagowanie na wyzwania codzienności – od nauki jazdy na rowerze po koncentrację w szkole. Zaburzenia integracji sensorycznej (SPD – Sensory Processing Disorder) mogą jednak utrudniać rozwój, naukę, a nawet relacje społeczne. Kiedy rodzice powinni zgłosić się po pomoc do specjalisty? W tym artykule omówimy objawy, konsekwencje braku terapii oraz aktualne metody diagnostyczne.

Czym są zaburzenia integracji sensorycznej?

Zaburzenia SI to nieprawidłowości w przetwarzaniu informacji z układów zmysłowych:

• Dotykowego – np. nadwrażliwość na metki w ubraniach.

• Przedsionkowego (zmysł równowagi) – np. lęk przed huśtaniem.

• Proprioceptycznego (czucie głębokie) – np. nieumiejętność oceny siły nacisku.

• Słuchowego, wzrokowego, węchowego i smakowego.

Teorie integracji sensorycznej rozwinęła w latach 70. A. Jean Ayres, terapeutka zajęciowa. Jej badania wykazały, że zaburzenia SI nie wynikają z uszkodzeń mózgu, ale z nieprawidłowej organizacji bodźców. Współczesne badania potwierdzają, że nawet 5-15% dzieci doświadcza trudności w tym obszarze, często współwystępujących z autyzmem, ADHD lub dysleksją (Miller, 2006).

Objawy zaburzeń SI w poszczególnych etapach rozwoju

1. Niemowlęta (0–12 miesięcy)

• Unikanie kontaktu fizycznego: płacz przy przewijaniu, kąpieli.

• Nadmierna sztywność lub wiotkość mięśni: trudności z unoszeniem głowy.

• Problemy z karmieniem: odmowa ssania piersi/smoczka, wymiotowanie przy zmianie konsystencji pokarmów.

• Brak reakcji na dźwięki lub światło: np. ignorowanie głośnych hałasów.

Przykład: Dziecko z nadwrażliwością dotykową może reagować histerią na delikatny dotyk ręcznika po kąpieli.

2. Dzieci 1–3 lata

• Opóźniony rozwój mowy: brak gaworzenia, ubogie słownictwo.

• Unikanie zabaw sensorycznych: np. niechęć do malowania palcami, zabaw w piasku.

• Agresja w odpowiedzi na bodźce: uderzanie głową w ścianę przy nadmiarze hałasu.

• Problemy z samodzielnością: odmowa korzystania z nocnika z powodu strachu przed dziwną fakturą.

3. Dzieci w wieku przedszkolnym (3–6 lat)

• Nadmierna ruchliwość: bieganie w kółko, skakanie bez celu.

• Trudności z adaptacją: panika podczas wizyty w nowym miejscu (np. centrum handlowym).

• Selektywność pokarmowa: jedzenie tylko białych produktów (ryż, makaron).

• Problemy z równowagą: częste upadki, niechęć do jazdy na rowerku biegowym.

4. Dzieci szkolne (7–12 lat)

• Niska tolerancja frustracji: płacz przy drobnych porażkach (np. przegranej w grze).

• Trudności z pisaniem: zbyt mocny nacisk długopisu, brzydkie pismo.

• Izolacja społeczna: unikanie zabaw grupowych z powodu nadwrażliwości na hałas.

• Problemy z organizacją: gubienie przyborów szkolnych, chaos w plecaku.

Konsekwencje nieleczonych zaburzeń SI

• Problemy emocjonalne: Dzieci z SPD częściej doświadczają lęku, depresji lub wybuchów złości (Bundy, 2002).

• Trudności szkolne: Zaburzenia SI utrudniają naukę pisania, czytania i liczenia, prowadząc do niepowodzeń edukacyjnych.

• Wykluczenie społeczne: Nadwrażliwość na dźwięki może uniemożliwić uczestnictwo w urodzinach czy wycieczkach.

• Problemy w dorosłości: Nieleczone SPD może skutkować trudnościami w pracy (np. nietolerancja biurowego hałasu).

Diagnoza i terapia SI – krok po kroku

1. Konsultacja z terapeutą SI

Terapeuta powinien posiadać certyfikat Polskiego Stowarzyszenia Terapeutów Integracji Sensorycznej (PSTIS). Pierwsze spotkanie obejmuje:

• Wywiad z rodzicami: pytania o przebieg ciąży, porodu, rozwój motoryczny i reakcje na bodźce.

• Obserwację swobodnej zabawy: terapeuta analizuje m.in. preferencje sensoryczne dziecka i koordynację ruchową.

• Testy kliniczne: np. Południowokalifornijskie Testy Integracji Sensorycznej (SIPT) lub Testy Praksji (Bundy, 2002).

2. Plan terapii

Terapia odbywa się zwykle 1–2 razy w tygodniu i trwa 6–24 miesięcy. Przykładowe metody:

• Stymulacja przedsionkowa: huśtanie w hamaku, skoki na trampolinie.

• Ćwiczenia propriocepcji: przeciąganie liny, noszenie ciężkich woreczków.

• Desensytyzacja (redukcja nadwrażliwości): stopniowe oswajanie z bodźcami, np. dotykanie faktur piaskiem.

3. Wsparcie w domu

Terapeuta zaleca tzw. „dietę sensoryczną” – codzienne aktywności dostosowane do potrzeb dziecka, np.:

• Dla nadwrażliwego słuchowo: słuchanie muzyki klasycznej przez słuchawki wyciszające.

• Dla poszukującego bodźców: zabawy z ciastoliną lub masaż szczotką sensoryczną.

Kontrowersje i najnowsze badania

Choć terapia SI jest popularna, niektórzy naukowcy wskazują na ograniczone dowody jej skuteczności w przypadku dzieci z autyzmem (Case-Smith, 2015). Jednak metoda pozostaje zalecana przez Amerykańskie Towarzystwo Terapii Zajęciowej (AOTA) jako wsparcie dla rozwoju motorycznego i emocjonalnego.

Podsumowanie: Sygnały alarmowe dla rodziców

Do terapeuty SI warto zgłosić się, gdy dziecko:

1. Unika codziennych aktywności (np. mycia zębów z powodu nadwrażliwości na smak pasty).

2. Ma trudności z koncentracją w hałaśliwym otoczeniu.

3. Jest nadmiernie ruchliwe lub apatyczne.

4. Nie nadąża z rozwojem rówieśników (np. nie jeździ na rowerze w wieku 8 lat).

Bibliografia

1. Ayres, A. J. (2005). Integracja sensoryczna a zaburzenia uczenia się. Warszawa: Wydawnictwo Harmonia.

2. Bundy, A. C. (2002). Sensory Integration: Theory and Practice. Philadelphia: F.A. Davis.

3. Miller, L. J. (2006). Sensational Kids: Hope and Help for Children with Sensory Processing Disorder. New York: Penguin.

4. Case-Smith, J. (2015). Systematic Review of Interventions Used in Occupational Therapy to Promote Motor Performance for Children Ages Birth–5 Years. American Journal of Occupational Therapy, 69(1).

5. Polskie Stowarzyszenie Terapeutów Integracji Sensorycznej (PSTIS). (2023). Wytyczne dotyczące diagnozy i terapii SI. Dostępne na: www.pstis.pl.

6. Dunn, W. (1997). The Impact of Sensory Processing Abilities on the Daily Lives of Young Children and Their Families: A Conceptual Model. Infants & Young Children, 9(4), 23–35.

7. Roley, S. S. (2007). Understanding Ayres’ Sensory Integration. OT Practice, 12(17), CE1–CE8.

Wczesna interwencja terapeutyczna może znacząco poprawić komfort życia dziecka i zapobiec wtórnym zaburzeniom emocjonalnym. Kluczem jest uważna obserwacja i współpraca z certyfikowanym specjalistą.