Jak poprawić niepewność grawitacyjną u dziecka z zaburzeniami SI - poradnik dla rodziców
Rozwój dziecka wymaga harmonijnej integracji wielu układów sensorycznych: przedsionkowego, proprioceptywnego, dotykowego i wzrokowego. Jednym z ważnych aspektów jest pewność ciała względem grawitacji, czyli poczucie stabilności i bezpieczeństwa w przestrzeni.
U dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej (SI) często pojawia się problem określany jako niepewność grawitacyjna. Dziecko może czuć się „niestabilne”, niepewne w ruchu, często przewracać się lub unikać zabaw wymagających balansowania, skakania, wspinania się.
Niepewność grawitacyjna wynika z trudności w przetwarzaniu informacji pochodzących z:
układu przedsionkowego (informacje o ruchu głowy, przyspieszeniu, położeniu w przestrzeni),
układu proprioceptywnego (czucie głębokie: informacje o ułożeniu mięśni, stawów i pozycji ciała w przestrzeni),
integracji wzrokowej (ocena otoczenia, odległości, przeszkód).
Brak prawidłowej integracji tych układów powoduje, że dziecko nie jest w stanie automatycznie i bezpiecznie dostosowywać swojego ciała do zmieniających się warunków — co wpływa na równowagę, koordynację i pewność ruchową.
Objawy niepewności grawitacyjnej u dziecka
Objawy mogą być różne i występować w wielu sytuacjach, zarówno w domu, jak i w szkole czy na placu zabaw. Do najczęstszych należą:
Niepewność w ruchu: częste potykanie się, przewracanie, chwianie podczas chodzenia lub biegania.
Unikanie aktywności ruchowych: dziecko unika skakania, wspinania się, balansowania, zabaw na huśtawce czy równoważni.
Problemy z równowagą statyczną: trudności w stanie na jednej nodze, siedzeniu na podłodze lub krześle bez podpierania się rękoma.
Nadmierne poleganie na wzroku: dziecko patrzy pod nogi przy każdym kroku, aby kontrolować swoje ciało.
Trudności w obracaniu się i zmianie kierunku: dziecko niepewnie zmienia kierunek podczas biegu lub zabawy w ruchu.
Lęk i niepewność emocjonalna w ruchu: dziecko może odczuwać strach przed upadkiem, unikać nowych wyzwań ruchowych, co wpływa na jego pewność siebie.
Trudności w aktywnościach grupowych: dziecko może unikać zajęć sportowych lub gier zespołowych wymagających szybkiego reagowania w przestrzeni.
Objawy te mogą być bardziej nasilone w nowych lub nieznanych środowiskach oraz w trudniejszych warunkach sensorycznych (np. w tłumie, na nierównym podłożu, przy zmiennej widoczności).
Skutki niepodjęcia terapii
Brak wsparcia w rozwoju orientacji ciała względem grawitacji może prowadzić do szeregu konsekwencji:
Ruchowe i motoryczne
Ograniczenie aktywności fizycznej – dziecko unika ruchu, co wpływa na rozwój motoryki dużej.
Słabsza koordynacja i równowaga – mniejsze umiejętności w bieganiu, wspinaniu się, jazda na rowerze.
Większe ryzyko urazów i upadków.
Trudności w automatyzacji ruchu i planowaniu motorycznym.
Szkolne i poznawcze
Problemy z uczestnictwem w zajęciach ruchowych i grupowych.
Trudności w zadaniach wymagających orientacji przestrzennej i planowania ruchu.
Ograniczona koncentracja – dziecko wykorzystuje więcej zasobów uwagi na utrzymanie równowagi.
Emocjonalne i społeczne
Poczucie niepewności i lęku w ruchu.
Unikanie aktywności społecznych i zabaw grupowych.
Obniżona pewność siebie i satysfakcja z aktywności fizycznej.
Długofalowe skutki
Niepodjęcie terapii może prowadzić do trwałego ograniczenia w aktywnościach ruchowych, utrudniając rozwój fizyczny, społeczny i emocjonalny dziecka.
Zestaw ćwiczeń dla rodziców – poprawa niepewności grawitacyjnej
Wskazówki ogólne
Ćwiczenia wykonuj regularnie – najlepiej 10–15 minut dziennie.
Zacznij od prostych, stabilnych pozycji i stopniowo zwiększaj trudność.
Ćwicz w formie zabawy – dziecko chętniej uczestniczy, gdy jest to przyjemne i bezpieczne.
Zawsze obserwuj dziecko i dostosowuj poziom trudności.
Poziom 1 – podstawowy (stabilne podłoże, wolne ruchy)
Stanie na jednej nodze – z rękami w bok, stopniowo zamykając oczy.
Chodzenie po wyznaczonej linii – proste linie, zmiana tempa, zatrzymania i obroty.
Rzuty piłką w miejscu – dziecko łapie i rzuca piłkę, obracając ciało.
Przysiady i podskoki w miejscu – kontrolowane ruchy, uczące stabilizacji.
Poziom 2 – średnio zaawansowany (różne podłoża i kierunki)
Chodzenie po poduszkach, matach, linach – zmienne podłoże wymusza adaptację ciała.
Slalom między przeszkodami – reagowanie na polecenia: skręć, zatrzymaj się, obróć.
Rzuty i biegi po przedmioty – ćwiczenie orientacji przestrzennej.
Obrót z zadaniem manualnym – np. rzut piłki do celu po obrocie.
Poziom 3 – zaawansowany (dynamiczny ruch)
Tor przeszkód – wspinanie, zeskoki, balansowanie, zmiany kierunku.
Huśtawka i rzuty obiektami – rozwój przedsionka i orientacji przestrzennej.
Zadania z zamkniętymi oczami – lokalizacja dźwięku, przechodzenie toru przeszkód.
Gra „Gdzie jestem?” – wskazywanie pozycji po serii kroków i obrotów.
Codzienne strategie wspierania dziecka
Obserwuj sytuacje, w których dziecko jest niepewne w ruchu.
Utrzymuj przewidywalne środowisko domowe i szkolne.
Włączaj codzienny ruch i zabawy wymagające balansowania.
Ogranicz nadmierne poleganie na wzroku, gdy to możliwe.
Współpracuj z terapeutą SI.
Świętuj małe sukcesy i chwal postępy dziecka.
Podsumowanie
Niepewność grawitacyjna to istotny problem u dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej. Wpływa na motorykę, orientację przestrzenną, bezpieczeństwo i pewność siebie. Regularne ćwiczenia w domu, stopniowo zwiększające trudność, w połączeniu z terapią specjalistyczną, mogą znacząco poprawić stabilność i pewność ruchową dziecka. Wczesne rozpoznanie i systematyczne wsparcie to klucz do rozwoju motoryki, równowagi i samodzielności dziecka.
Bibliografia
Ayres, A. J. (1979). Sensory Integration and the Child. Los Angeles: Western Psychological Services.
Pfeiffer, B., Koenig, K., Kinnealey, M., Sheppard, M., Henderson, L. (2011). Effectiveness of sensory integration interventions in children with autism spectrum disorders: A pilot study. Occupational Therapy International, 18(1), 31‑43.
Miller, L. J., Anzalone, M. E., Lane, S. J., Cermak, S. A., Osten, E. T. (2007). Concept evolution in sensory integration: A proposed nosology for diagnosis. American Journal of Occupational Therapy, 61(2), 135‑140.
Kranowitz, C. S. (2005). The Out-of-Sync Child: Recognizing and Coping with Sensory Processing Disorder. New York: Perigee Trade.
Coelho, F., et al. (2025). Sensory Processing of Time and Space in Autistic Children. Children, 12(10):1366.